Auteur: Raymond Cluydts

Vroeger ging men ervan uit dat tijdens de slaap onze hersenen zich in een passieve staat bevonden, alsof ze als het waren werden uitgezet. Niets is minder waar! Slapen is namelijk een actieve toestand voor onze hersenen waarin we verschillende fasen doorlopen. Elk van deze slaapfasen hebben een specifieke functie om ons lichamelijk en geestelijk fit te houden.

Wat is een slaapcyclus?

We kunnen in feite twee soorten slaap onderscheiden: Non-REM slaap en REM slaap. REM staat voor “Rapid Eye Movement”. Binnen de Non-REM slaap maken we verder onderscheid tussen:

• Fase 1: de overgang tussen waak en slaap
• Fase 2: lichte slaap
• Fase 3 & 4: diepe slaap (ook wel SWS of “Slow Wave Sleep” genoemd)

Een slaapcyclus bestaat uit de opeenvolging van de verschillende fasen non-REM slaap (1 tem 4) gevolgd door REM slaap.

Een volledige slaapcyclus neemt ongeveer 1,5 uur tijd in beslag en herhaalt zich 4 tot 5 keer per nacht. Tijdens de eerste slaapcycli zien we merkelijk meer diepe slaap en minder REM slaap, in de tweede helft van de nacht is dit net omgekeerd.

De slaapfasen: elk hun functie

De diepe slaap zorgt voor de fysieke herstelfunctie van onze slaap. Allerlei stoffen (onder meer groeihormoon) worden aangemaakt die bijdragen om lichamelijk te recupereren. De hersengolven vertragen en vergroten in amplitude. Het kost veel moeite om iemand te wekken uit diepe slaap en dit gaat gepaard met desoriëntatie en grote sufheid.

Tijdens de REM slaap (ook wel droomslaap genoemd) zijn onze hersenen zeer actief. Het is in deze fase dat onze dromen meestal voorkomen. De ogen maken snelle bewegingen (“rapid eye movements”) en de spanning in de skeletspieren valt weg. REM slaap is cruciaal voor het verwerken van informatie, het leggen van nieuwe verbanden en onze mentale fitheid.

Het mag duidelijk zijn waarom we slapen. Een goede slaap is belangrijk om het risico op fysieke (verhoogd bloeddruk, hartaandoeningen, suikerziekte, mogelijk zelfs dementie, …) en mentale gezondheidsproblemen (depressie, burn-out, angstaanvallen, …) te verminderen.

‘s Nachts slapen houdt ons lichamelijk en geestelijk fit. Dat betekent natuurlijk niet dat onze hersenen gedurende onze nachtrust niet actief zijn, integendeel zelfs!

Tijdens onze slaap doorlopen we namelijk verschillende fasen die elk een specifieke functie hebben. Zo doorlopen we achtereenvolgens fase 1 & 2 (lichte slaap), fase 3 & 4 (diepe slaap)  waarna we in ‘REM slaap’ terechtkomen.  Zulke slaapcyclus herhaalt zich 4 tot 5 keer per nacht.

Hoewel dat misschien zo aanvoelt, dromen we allesbehalve acht uur aan een stuk. Vooral tijdens de REM slaap, komen levendige dromen voor. Deze REM periode duurt zo’n 5 à 45 minuten per cyclus.

Wat is de REM slaap?

REM staat voor ‘rapid eye movement’. Het is de slaapperiode waarbij elke spanning in de skeletspieren wegvalt en onze ogen snelle horizontale en verticale bewegingen maken. Gemiddeld maken we doorheen de nacht zo’n 5 REM periodes mee, die aanvankelijk kort zijn, maar tot 45 minuten kunnen oplopen naarmate de nacht vordert.

De functie van de REM slaap, en dus ook de reden waarom we dromen, is niet volledig gekend. Zeker is dat de REM slaap cruciaal is voor het verwerken van informatie. Bij gebrek hieraan worden we immers sneller moe en geprikkeld, en hebben we meer moeite om nieuwe informatie op te nemen.

Dromen en slapen: denkpatroon bijsturen

Waarom we precies dromen als we slapen, is onduidelijk. Al helemaal omdat de hersenen anders werken wanneer we dromen: doordat het rationele aspect verdwijnt, dromen we vaak onlogisch en onsamenhangend. Bovendien worden oude zaken in verband gebracht met nieuwe zaken, waardoor nieuwe patronen van denken en handelen kunnen ontstaan. Dit gebeurt allemaal automatisch, maar kan wel gevolgen hebben voor hoe we denken overdag.

Soorten dromen

Er bestaan verschillende soorten dromen, waarvan lucide dromen misschien wel het meest tot de verbeelding spreken. Lucide verwijst naar de heldere staat waarin de dromer zich bevindt. Het zijn namelijk dromen waarin we weten dat we aan het dromen zijn en dus actief de inhoud kunnen sturen. Ze kunnen ons helpen om situaties te simuleren en angsten te overwinnen.

Vroeger werd vaak gedacht dat slaap niets meer is dan de periode van de dag waarbinnen we ‘niet wakker’ zijn. Niets is minder waar! Slapen blijkt namelijk een actieve toestand te zijn voor ons lichaam, en in het bijzonder dan voor onze hersenen. Tijdens de slaap doorlopen we verschillende fasen die elk een specifieke functie hebben om ons lichamelijk en geestelijk fit te houden. Waarom we slapen en wat we kunnen doen om slaaptekort tegen te gaan? Je leest het hier.

Lichamelijk fit

Tijdens de diepe slaap, die optreedt tijdens de eerste uren, wordt onder meer groeihormoon vrijgemaakt. Dit is cruciaal voor de herstelfunctie en ons lichamelijk recuperatievermogen. Andere stoffen die worden aangemaakt, zorgen op hun beurt dat we bestand blijven tegen infecties.

Het mag duidelijk zijn waarom we slapen: indien we over een langere termijn onvoldoende of slecht slapen, neemt het risico op gezondheidsproblemen zoals verhoogde bloeddruk, hartaandoeningen, en suikerziekte aanzienlijk toe. Meer nog, als we onvoldoende slapen, neemt zelfs onze zin in calorierijke voeding toe!

Mentaal fit

Ook voor onze geestelijke gezondheid is slaap onontbeerlijk. Er zit meer waarheid in de uitdrukking “Ik zal er een nachtje over slapen” dan je misschien op het eerste gezicht zou denken. Tijdens onze slaap wordt de informatie die we tijdens de dag hebben opgenomen, gesorteerd en eventueel opgeslagen. Tijdens dit proces maken we abstracties en worden nieuwe verbanden gemaakt. Dit maakt dat we soms effectief wakker worden met een oplossing voor een probleem of een nieuwe idee.

Heel wat kunstenaars en wetenschappers krijgen hun bevindingen tijdens de slaap ‘gepresenteerd’. Waarom we slapen? Om nieuwe inzichten op te doen, tiens!

Wat kunnen we zelf doen?

Het zou niet mogen, maar toch gebeurt het vaak dat we zelf onze slaap verstoren of een slaaptekort creëren.

Om files te vermijden, staan we ‘s ochtends vroeger op en verkorten we zo onze slaapduur…

Tijdens het weekend verschuiven we ons slaapritme indien we op zondag veel langer uitslapen…

Ook wanneer we op korte tijd door meerdere tijdzones vliegen (jetlag) of ‘s nachts wakker blijven om te werken (ploegendienst), sleutelen we zelf aan ons slaap-waakritme…

De scenario’s komen u ongetwijfeld bekend voor!

Hier volgen enkele tips om beter te slapen:

• Houd een regelmatig slaap-waakritme aan, ook tijdens het weekend
• Ga pas naar bed als u zich slaperig voelt
• Nuttig na 16 uur geen cafeïnehoudende dranken meer
• Vermijd alcohol en zware maaltijden na 19u
• Slaap in een frisse kamer die geen licht en geluid binnenlaat
• Gebruik de slaapkamer alleen voor romantiek en slaap; maak er geen werk- of ontspanningskamer van
• Gun jezelf het comfort van een kwaliteitsvolle matras en dito hoofdkussen
• Gebruik geen computer, tablet, smartphone en kijk geen televisie één uur voor je slapen gaat
• Blijf nooit langer dan een half uur wakker liggen in bed, ga dan naar de woonkamer en lees er een tijdschrift tot je weer slaperig wordt
• Bent u onrustig of gespannen voor het slapen gaan? Luister dan naar rustige muziek en lees een ontspannend boek of artikel, schrijf eventueel uw zorgen of plannen voor de volgende dag in een dagboek, of leer een aantal eenvoudige ademhalings- en spierontspanningsoefeningen en voer deze uit